4.7.8. Leiderschap in de gemeente

 

- Leidinggevenden - Geestelijk leiderschap - Geen macht uitoefenen - Vrouwelijk leiderschap

 

 

Leidinggevenden

In de brieven van Paulus komen we leidinggevenden van plaatselijke gemeenten tegen die  'oudsten' en 'opzieners' worden genoemd. Waarschijnlijk zijn het twee benamingen voor dezelfde functie. Bij 'oudsten' denk je aan gerijpte gelovigen met veel levenservaring. Bij 'opzieners' denk je aan mensen die direct leiding geven aan andere gemeenteleden met bepaalde taken. In de meeste protestantse kerken worden plaatselijke gemeenten geleid door oudsten of ouderlingen.

Omdat ze een belangrijke taak vervullen, geeft de Bijbel in de brieven van Paulus een aantal voorwaarden waar deze leidinggevenden aan moeten voldoen (1 Timoteüs 3; Titus 1:5-9). Samengevat komt dat neer op het volgende:

• alleen mannen
• onbesproken christelijke levensstijl
• Bijbelgetrouwheid
• bekwaamheid om iets aan anderen over te dragen
• pastorale bekwaamheid
• geestelijke volwassenheid
• goede reputatie

Voordat iemand verantwoordelijkheid binnen Gods gemeente mag dragen, mag van hem verwacht worden dat hij goed leiderschap heeft getoond in zijn eigen gezin, aangenomen dat hij een gezin heeft.

"Hij moet zijn eigen gezin goed weten te leiden en op waardige manier gezag kunnen uitoefenen over zijn kinderen. Want als iemand zijn eigen gezin niet weet te leiden, hoe kan hij dan zorg dragen voor de gemeente van God?" (1 Timoteüs 3:4-5, GNB1996)

De meeste plaatselijke gemeenten hebben een predikant of voorganger. Hoewel de Bijbel spreekt over voorgangers in het meervoud, is men in Nederland meestal gewend aan één voorganger of predikant per gemeente. In de Verenigde Staten kom je veel kerken tegen met 2-4 voorgangers, die elk hun eigen takenpakket hebben. Het nadeel van een enkele voorganger is dat hij niet alle bekwaamheden in zich kan hebben die een gemeente nodig heeft, terwijl de gemeente dat eigenlijk wel van hem verwacht. Het gevolg is dat ontstellend veel fulltime voorgangers het niet volhouden en een burn-out krijgen. Dat nadeel wordt opgevangen als er meerdere voorgangers zijn.

Daarnaast zijn allerlei mensen belast met gedelegeerde verantwoordelijkheden en praktische taken die nodig zijn voor het goed functioneren van de gemeente in de breedste betekenis van het woord. In het Nieuwe Testament komen we de term 'diaken' tegen dat in principe een algemene benaming is voor een man of vrouw die een dienende taak vervult. In veel kerkelijke kringen wordt deze term alleen gebruikt voor bepaalde kerkelijke verantwoordelijkheden.

 

Geestelijk leiderschap

In het koninkrijk van de hemel komen we nadrukkelijk het model van dienend leiderschap tegen, zowel voor mannen ten opzichte van hun vrouw als voor leidinggevenden ten opzichte van de gemeenteleden. De apostel Petrus schreef hierover het volgende:

"Hoed Gods kudde waarvoor u de verantwoordelijkheid hebt, houd goed toezicht - niet gedwongen maar vrijwillig, zoals God dat wil, en niet om er zelf beter van te worden maar met belangeloze toewijding. Stel u niet heerszuchtig op tegenover de kudde die aan u is toevertrouwd, maar geef het goede voorbeeld." (1 Petrus 5:2-3, NBV2004)

Door het model van dienend leiderschap komt een leider niet als heerser boven de anderen te staan. Immers:

1. Het woord 'leider' suggereert dat hij BOVEN de ander staat.
2. Het woord 'dienend' suggereert dat hij ONDER de ander staat.

De combinatie van beide rollen, die van leiding geven en dienen, zorgen voor een perfecte balans van gelijkwaardigheid. Uiteindelijk heeft alleen Jezus heerschappij over andere gelovigen. Geen kerkelijke leider of raad van oudsten (of kerkenraad) mag heerschappij uitoefenen over gelovigen. Overal waar dit wel gebeurt ontstaan problemen van manipulatie en geloofsdwang.

In plaatselijke gemeenten waar leiders meer dienen dan leiding geven heerst wanorde en verliest de gemeente haar kracht. Van gelovigen wordt namelijk wel degelijk verwacht dat ze hun leidinggevenden gehoorzamen, zodat er een heilzame orde en structuur binnen de plaatselijke gemeente wordt onderhouden:

"Gehoorzaam uw leiders en volg hun aanwijzingen op. Zij waken over u, en moeten zich daarvoor verantwoorden. Zorg ervoor dat ze hun werk met vreugde kunnen doen en geen reden tot klagen hebben, want dat zou voor u nadelig zijn." (Hebreeën 13:17, GNB1996)

"Wij vragen u, broeders en zusters, waardering te hebben voor degenen onder u die zich voor u inzetten en u uit naam van de Heer leiding geven en terechtwijzen." (1 Tessalonicenzen 5:12, GNB1996)

 

Geen macht uitoefenen

Tijdens het laatste pesachmaal dat Jezus met zijn discipelen vierde, ontstond er een heftige discussie onder de discipelen wie van hen de belangrijkste posities zouden innemen wanneer Jezus kort daarna koning over Israël zou zijn. Als reactie daarop zei Jezus toen:

"... Vorsten oefenen heerschappij uit over de aan hen onderworpen volken, en wie macht heeft laat zich weldoener noemen. Laat dat bij jullie niet zo zijn! De belangrijkste van jullie moet de minste worden en de leider de dienaar." (Lucas 22:25-26, NBV2004)

Door de eeuwen heen zijn er geestelijke leiders geweest die wel een machtspositie innamen. We denken dan aan de geestelijkheid die zichzelf veel wereldlijke macht toe-eigende en kolossale kathedralen liet bouwen om indruk te maken. Ze droegen indrukwekkende kleding om hun eerbiedwaardige status te benadrukken. De pausen verklaarden zichzelf onfeilbaar en lieten zich 'heilige Vader' noemen, terwijl Jezus dit letterlijk had verboden (Matteüs 23:9). Protestanten hebben zich hier altijd aan geërgerd, maar zelf maken ze het net zo bont. Veel van hun voorgangers noemen zich 'dominee' waarmee ze zichzelf dezelfde titel geven als Jezus: Heer ('kurios' in het Grieks, 'dominus' in het Latijn).

Overal waar christengelovigen macht uitoefenen over anderen, ontstaan problemen die schade toebrengen aan het werk van God. In een plaatselijke kerkelijke gemeente kan het fout gaan wanneer een voorganger of predikant zichzelf beschouwt als degene die de hoogste autoriteit in de gemeente heeft en dat hij het laatste woord heeft bij grote en kleine beslissingen. Nog erger wordt het wanneer hij zich uitsluitend laat omringen door raadsleden die alles goedkeuren wat hij zegt en doet. Er zijn ook plaatselijke gemeenten waar raadsleden macht uitoefenen door alleen nieuwe leden tot de raad toelaten die het eens zijn met hun standpunten (kliekvorming). Het zijn allemaal vormen van manipulerend en heersend leiderschap die een gemeente te gronde kunnen richten.

 

Vrouwelijk leiderschap

Dit onderwerp staat de laatste jaren erg in de belangstelling, dus verdient het wat extra aandacht. Het Nieuwe Testament laat zien dat leiderschap van een gemeente aan mannen wordt toegekend (1 Timoteüs 3). Naar mijn mening is dit vandaag de dag van toepassing voor gezagdragers binnen de plaatselijke gemeente, terwijl andere taken door zowel mannen als vrouwen kunnen worden uitgevoerd.

Alle directe en indirecte Bijbelse lijnen wijzen immers naar mannelijk leiderschap als de norm. Voorbeelden:

• God, de hoogste gezaghebber van het heelal, omvat zowel mannelijke als vrouwelijke eigenschappen. Toch heeft Hij gekozen om God de Vader te zijn, niet God de Moeder.
• Naast God op de troon zit Jezus, Gods Zoon, en niet Gods dochter.
• God heeft eerst de man geschapen, daarna de vrouw, met het oog op leiderschap (1 Korintiërs 11:3; 8-9).
• Alle leiders in Israël waren mannen. Alleen Debora was een uitzondering, maar de Bijbel maakt ook heel duidelijk dat het om een uitzondering ging.
• De man is de aangewezen leider binnen het huwelijk en het gezin.
• Jezus heeft twaalf mannelijke apostelen aangewezen, geen vrouwen.
• Jezus heeft het meerdere malen voor vrouwen opgenomen wanneer zij aan de kant geschoven dreigden te worden door mannen. Toch heeft Hij niets gedaan om leidende posities aan vrouwen te geven.
• Paulus heeft geen vrouwelijke leidinggevenden aangesteld, hoewel er in die eerste gemeenten waarschijnlijk meer vrouwen dan mannen beschikbaar waren.

De Bijbel leert dat mannen en vrouwen gelijkwaardig zijn voor God:

"Daarbij is het niet van belang dat men Jood is of Griek; daarbij is het niet van belang dat men slaaf is of vrije; daarbij is het niet van belang dat men man is of vrouw; want allen bent u één in Christus Jezus. En als u van Christus bent, dan bent u Abrahams nageslacht en overeenkomstig de belofte erfgenamen." (Galaten 3:28-29, HSV2010)

Het dienende leiderschap, waar we het al over hebben gehad, leidt niet tot ongelijkheid tussen de leider en degenen die geleid worden. Dus het principe mannelijk leiderschap staat ook niet haaks op het Bijbelse principe over gelijkwaardigheid van man en vrouw. In de wereld kent men alleen het dominante leiderschap, waarbij de leider boven de anderen verheven is. Niet voor niets noemen we onze wereldse leidinggeven onze 'meerderen'. Binnen de kerk doen we dat niet.

Waar vrouwelijk leiderschap binnen kerkelijke gemeenten wordt geaccepteerd, gebeurt dit niet omdat de Bijbel beter wordt begrepen, maar omdat zij de wereldse denkwijze in de gemeente willen halen. Om vrouwelijk leiderschap te rechtvaardigen wordt ook wel het argument van het gavenmodel naar voren gebracht: er zijn vrouwen met leidinggevende gaven dus waarom zouden ze in de gemeente geen leiding mogen geven? Maar deze argumentatie klopt niet, hoe aannemelijk die oppervlakkig bekeken ook klinkt. Er zijn geen Bijbelse aanwijzingen dat gaven de boventoon voeren boven Bijbelse inzettingen. Integendeel. Voorbeelden:

• Onder het Oude Verbond had God alleen Mozes aangewezen als leider. Misschien had Mirjam wel meer leidinggevende gaven dan Mozes, maar toen zij zichzelf naast Aäron opwierp als kandidaat-leider, strafte God haar met melaatsheid (Numeri 12).
• Alléén Israëlieten van de stam van Levi (nakomelingen van Aaron) mochten priesterdienst verrichten. Ook mensen uit andere stammen zouden het kunnen, maar God stond dat niet toe. Koning Uzzia meende als niet-leviet ook priesterdiensten te kunnen verrichten en wilde een reukoffer in de tempel aansteken. Hij was immers een godvrezend man en dat moet dan toch kunnen? In alle omringende landen deden koningen toch ook zulke dingen? Ook hij werd door God gestraft met melaatsheid (2 Kronieken 26:16-21).

Met deze voorbeelden wordt duidelijk geïllustreerd dat we NIET de mens met zijn gaven (en verlangens om die te gebruiken) als uitgangspunt mogen nemen, maar dat we binnen Gods richtlijnen moeten blijven ook al gaan die in tegen ons gevoel of tegen onze cultuur.

 Volgend onderwerp:  4.7.9. Gemeente in balans