4.1.9. Verstand en geweten
Verstand
Je verstand is de functie van je
ziel
waar je gedachten zich bewegen. Met je verstand verwerk je informatie en ideeën
die vanuit de buitenwereld of van binnen uit komen. Je verstand bevat twee
kanten die in zekere zin elkaars tegenpool zijn en elkaar aanvullen: het
analytische denkvermogen en het creatieve denkvermogen. Het analytische
denkvermogen wordt ook in verband gebracht met intelligentie.
Met je analytische denkvermogen kun je:
- gegevens sorteren, combineren en verwerken
- conclusies trekken uit gebeurtenissen en feiten
- kennis verzamelen
- begrijpen wat je leest of hoort, inzicht krijgen
Met je creatieve denkvermogen kun je:
- fantaseren, inbeelden, allerlei dingen in je gedachten voorstellen
- kunstuitingen produceren, zoals muziek, dichtkunst, beeldende
kunst
- nieuwe dingen bedenken
Geweten
Je geweten is de innerlijke verstandsfunctie in je hart die je
verstand motiveert en aanstuurt. Omdat hart en ziel min of meer in
elkaar overvloeien is het moeilijk een grens aan te wijzen tussen verstand en
geweten.
Met je geweten kun je onder meer:
- bezig zijn met diepere gedachten en overwegingen
- beoordelen of iets goed of slecht is, waar of onwaar, echt of onecht is
- zonden en tekortkomingen waarnemen
- hanteren van overtuigingen, normen en idealen
- wijsheid ontwikkelen
Diepere gedachten
Een paar voorbeelden van diepere gedachten en overwegingen:
"Hij (=God) heeft een krachtig werk gedaan door Zijn arm. Hij
heeft hen die hoogmoedig zijn in de gedachten van hun hart uiteengedreven."
(Lucas 1:51, HSV2010)
"Nu waren daar enige van de schriftgeleerden gezeten en zij
overlegden in hun harten ..." (Marcus 2:6, NBG1951)
"Er ontstond een meningsverschil onder hen over de vraag wie
van hen de belangrijkste was. Maar toen Jezus de overweging van hun hart zag,
nam Hij een klein kind en zette dat bij Zich." (Lucas 9:46-47, HSV2010)
De 'overwegingen in het hart' zijn gedachten waarvan je maar ten dele
bewust bent. Je diepe denkvermogen is ook de plaats waar wijsheid groeit
en inzicht in de belangrijke dingen van het leven.
"Vast voedsel is voor volwassenen; hun zintuigen zijn door
ervaring geoefend en zij zijn in staat onderscheid te maken tussen goed en
kwaad." (Hebreeën 5:14, NBV2004)
Daarmee kun je open
staan of juist blind zijn voor de waarheid van God:
"... Lydia, een purperverkoopster uit de stad Tyatira, die
God vereerde, hoorde
toe, en de Here opende haar hart zodat ze aandacht schonk aan hetgeen door
Paulus gezegd werd." (Handelingen 16:14, NBG1951)
"Tot op de dag vandaag ligt er een sluier over hun hart,
telkens als de wet van Mozes wordt voorgelezen." (2 Korintiërs 3:15, NBV2004)
Het geweten is ook waar zelfgekozen domheid of levenswijsheid functioneert:
"De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God ..."(Psalm 14:1,
HSV2010)
"Want de wijsheid zal in je hart wonen, en je kennis maakt je
gelukkig." (Spreuken 2:10, GNB1996)
Goedkeuring of afkeuring
Je geweten is een soort innerlijk zintuig dat je helpt om onderscheid
te maken tussen goed en kwaad, tussen
waarheid en leugen, tussen echt en onecht. Het is als het ware de scheidsrechter
en bewaker van je hart. Een goed ontwikkeld geweten spoort je aan
tot moreel verantwoorde keuzes en daden. Het
spoort je ook nadrukkelijk aan om
eerlijk te zijn.
"... Een rechtvaardige God is Hij die hart en nieren
doorproeft." (Psalm 7:10, WV2012)
De nieren (die het lichaam zuiveren van afvalstoffen) worden in de Psalmen
vaak genoemd als symbool van het geweten dat ook werkt als een filter, om goede
gedachten toe te laten en slechte gedachten te herkennen en weg te doen. Hier
wordt het geweten dus beschreven als behorend tot het hart.
Je geweten beoordeelt alles wat in je ziel (je bewuste innerlijk) omgaat en geeft zijn goedkeuring
of afkeuring op grond van je eigen normen, principes en idealen. Als je
bijvoorbeeld overweegt om iets te gaan doen, zegt je geweten je of het akkoord
is of juist niet. Ook nadat je iets gedaan hebt laat je geweten
je weten of het goed was.
Goedkeuring door je geweten geeft vaak een tevreden gevoel. Afkeuring
zorgt voor schuldbesef in je verstand, en vaak ook gevoelens van onvrede en schaamte. Je
geweten beoordeelt ook jezelf als persoon. Als je jezelf positief beoordeelt
versterkt dat je gevoel van eigenwaarde. Als je jezelf negatief beoordeelt,
leidt dat tot een gevoel van schaamte of, als dat vaak gebeurt, tot
minderwaardigheidsgevoelens.
Ontwikkeling van het geweten
De ontwikkeling van het geweten begint bij kinderen op de leeftijd van 3-5
jaar. Dan ontstaat langzamerhand een zeker normbesef, doordat het leert dat de
ouders het ene gedrag goedkeuren en ander gedrag afkeuren.
Het is een Joods gebruik dat kinderen op 12-jarige leeftijd Bar Mitswa
ondergaan, waarna ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun daden met een voldoende
besef van goed en kwaad. Daarvóór waren de vaders verantwoordelijk voor het
gedrag van hun kinderen. Zo'n ritueel geeft veel duidelijkheid in een gezin!
Ook voor niet-Joden is het een goede zaak om kinderen vanaf ongeveer die
leeftijd verantwoordelijk te stellen voor hun daden. Dat is goed voor het proces
van zelfstandig en volwassen worden.
Verstand, geweten en geloof
Bij de bekering is het van
belang om de kern van de
Bijbelse boodschap te begrijpen: wie God is, wat Jezus heeft gezegd en
gedaan. Als je je hart opent voor de waarheid van de Bijbel,
zal je merken dat de
Bijbelse boodschap iets met je doet. Dat is de werking van Gods Geest, waardoor
je ertoe komt om die waarheid aan te nemen als leidraad voor je leven.
Bij je bekering speelt je
geweten ook een belangrijke rol. Als je in de spiegel durft te kijken die de Bijbel je voorhoudt, ga je zien
dat je in diepste wezen een ellendige zondaar bent, geen haar beter dan andere
mensen. Dan ontstaat er in je geweten een gevoel van schaamte en
berouw en dat is een
belangrijke drijfveer om Gods vergeving te zoeken en om ernaar te gaan verlangen
dat je weer met een schone lei kunt beginnen.
Na je wedergeboorte begint een levenslang leerproces van
geloofsgroei. Het verstandsaspect van het geloof noemen we
in Herschepping:
geloofszekerheid. Het is
belangrijk om een fundament van waarheid
in je leven te hebben, want dat is een betrouwbare basis voor je geloofsleven. Je gaat steeds
meer inzicht krijgen in wat de
Bijbel heeft te vertellen en je gaat steeds meer liefde voor dit Woord van
God krijgen. Vanwege de Bijbel ontwikkel je een
gezonde, Bijbelse
positieve manier van denken waardoor je in vrede met je omgeving en met
jezelf kunt leven.
Zie ook onderwerp 'Heilige
Geest en je verstand' in hoofdstuk 'Heilige
Geest'.
Geloofszekerheid
Met je geweten leer je steeds beter het onderscheid te maken tussen
waarheid en leugen. Er zijn namelijk
nogal wat leugens in omloop die verbazend veel op waarheid lijken maar het niet
zijn. Verder ga je steeds meer waardering krijgen voor
Gods levenswet, die niet bedoeld is om
je het leven moeilijk te maken, maar om de weg te wijzen naar een gelukkig makende
manier van leven. Ook krijg je een steeds
zuiverder geweten doordat je je zonden niet langer negeert of bedekt, maar
ze steeds zo gauw mogelijk belijdt aan God. Dit gaat allemaal niet vanzelf: het
is een groeiproces en hoe dichter je bij God wil leven, hoe krachtiger je zult
groeien in je geloof. Dit alles is alleen mogelijk door de actieve
hulp van de Heilige Geest
die in je geweten werkt.
Dit wordt allemaal uitvoerig uitgewerkt in Herschepping
deel 6 'Geloofszekerheid'.
Volgend onderwerp:
4.1.10. Gevoel en gemoed
