5.3.4. Zelfoverschatting

Je hebt een overtrokken (te hoog) zelfbeeld als je meer van je denkt dan je in werkelijkheid bent, en geneigd bent jezelf te overschatten.

Narcisme

Een ernstige vorm van zelfoverschatting wordt ook wel narcisme genoemd. Dat woord is afkomstig van een verhaal uit de Griekse mythologie over een zekere Narcissus, die bekend stond om zijn uitzonderlijke schoonheid. Hij was zo geobsedeerd van zijn eigen uiterlijk dat hij ervan hield zijn eigen spiegelbeeld in het water te bekijken. Hij werd zelfs verliefd op zijn spiegelbeeld, maar als hij dat wilde kussen leek het te verdwijnen. Uiteindelijk stierf hij van onvervulde verlangens naar zichzelf. Er zijn allerlei varianten van dit verhaal in omloop. De algemene moraal van het verhaal is dat eigenliefde en trots tot je eigen ondergang leiden.

Opgeklopt zelfbeeld en zelfvertrouwen

Vooral in deze tijd hebben veel mensen een opgeklopt zelfbeeld. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat maar liefst een derde van de jongeren van 16-24 jaar narcistisch gedrag vertoont. Bij ouderen is dat veel lager. Waar komt dat vandaan? Psychologen vertellen ons dat het vooral een gevolg is van moderne opvoeding. Vroeger kregen kinderen zelden of nooit complimentjes of bevestigingen van hun ouders en onderwijzers. Ze kregen alleen te horen wat ze verkeerd deden. Dat zorgde ervoor dat veel kinderen opgroeiden met een negatief zelfbeeld.

Tegenwoordig is het tegenovergestelde het geval. Ouders en andere opvoeders hebben geleerd dat je kinderen voortdurend moet bevestigen om ze meer zelfvertrouwen te geven. Voor de kleinste prestaties worden ze de hemel in geprezen en wordt er gezegd dat ze de beste van de hele wereld zijn. Het gevolg is dat jongeren gaan denken dat ze alles kunnen bereiken, zonder er veel moeite voor te doen. Ze krijgen dan een ongezond zelfvertrouwen, dat soms een masker is waaronder ze hun onzekerheid verbergen. En wanneer ze na hun schoolopleiding de maatschappij ingaan, merken ze tot hun schrik dat niemand op hen zit te wachten en dat hun geweldige droom over zichzelf uiteenspat. Het is één van de redenen van de sterk toenemende vraag naar jeugdzorg.

Populariteit en succes

Een andere belangrijke oorzaak van zelfoverschatting is het succes of de populariteit, die mensen naar het hoofd stijgt. Ze denken dat ze het helemaal gemaakt hebben door hun vlotte babbel, hun krachtige uitstraling, hun aantrekkelijke persoonlijkheid, of wat dan ook. Ze ontlenen hun identiteit aan wat hun populair of succesvol heeft gemaakt en meestal is dat iets aan de buitenkant van hun leven. Tegelijk is hun innerlijk vaak arm gebleven. Ze zijn daardoor heel kwetsbaar geworden. Populariteit en succes kunnen immers van de ene op de andere dag zo maar verdwijnen en wat dan?

Zelfoverschatting is schadelijk

Een opgeklopt zelfbeeld is schadelijk voor de ontwikkeling tot volwassenheid en een grote barrière voor een gezond geestelijk leven. Het leidt tot trots, zelfzucht en individualistisch gedrag.

Voor mensen die geneigd zijn zichzelf te overschatten is het van belang om zicht te krijgen op wat God van hen vindt. Wie ben je in Gods ogen? Je werkelijke waarde ontleen je aan wat God over je zegt en denkt, aan het feit dat God je kent en van je houdt. Je bent daarom niets minder, maar ook niets méér waard dan een ander.

Zonder God ben je niets,
met God ben je wat God van je gemaakt heeft.

Mensen die gewend zijn zichzelf te overschatten hebben twee problemen:

  1. Ze leven niet in de realiteit. Anders gezegd: ze hebben geen zicht op de waarheid, maar leven in een leugen. Dat kan nooit goed gaan.
  2. Ze zijn in diepste wezen trotse mensen. Zij moeten bedenken dat trots één van de dingen is waar God zich het meest aan ergert.

Realistisch zelfbeeld

Wanneer je ontdekt dat je een opgeklopt zelfbeeld hebt, doe je er goed aan om naar Jezus te luisteren:

"... leer van Mij dat ik ben zachtmoedig ben en nederig van hart ..." (Matteüs 11:29, HSV2010)

Jezus zegt dus: "leer van Mij". Ben je daartoe bereid? Kijk dan even welk voorbeeld Jezus je heeft gegeven:

"Hij (=Jezus) heeft zijn grootheid opgegeven door de gestalte van een slaaf te aanvaarden en aan mensen gelijk te worden. Hij leefde als een mens en hij vernederde zich door gehoorzaam te worden tot in de dood, de dood aan een kruis." (Filippenzen 2:7-8, GNB1996)

Een groter verschil tussen wat iemand WAS en wat hij vervolgens WERD is niet denkbaar. Jezus ging vrijwillig van de allerhoogste positie naar de meest verachte en vervloekte positie. Maar juist daardoor heeft Jezus van de Vader de allerhoogste positie gekregen en is Hem alle denkbare macht toevertrouwd (Filippenzen 2:9-11).

Harde lessen

Voor zijn bekering was de apostel Paulus een man vol zelfvertrouwen en ambities, op en top een fanatieke farizeeër. Hij dacht heel wat van zichzelf. Maar ook na zijn krachtdadige bekering heeft hij nog heel wat lessen in nederigheid moeten leren. Maar uiteindelijk is hij de apostel geworden die tot op vandaag de meeste invloed heeft gehad op nieuwtestamentische gelovigen wat betreft de christelijke levensstijl van Gods koninkrijk.

Ook een gelovige die zichzelf voortdurend overschat kan veranderen en een bescheiden persoon worden, die veel kan betekenen voor medegelovigen en andere mensen. Maar om zover te komen zijn er meestal harde lessen nodig. Vaak moet hij tot stilstand worden gebracht door een pijnlijke mislukking of een tegenslag waardoor hij de controle over zijn leven verliest en eindelijk wat kleiner van zichzelf gaat denken!

Zie ook
- onderwerp 'Trots en nederigheid' in hoofdstuk 'Zwakheid en kracht'
- hoofdstuk 'Karakter van Paulus'