5.3.5. Laag zelfbeeld

Je hebt een laag zelfbeeld als je ontevreden bent over wie je werkelijk bent. Het is een verkeerde en schadelijke manier van denken die minderwaardigheidsgevoelens tot gevolg heeft waardoor je je ongelukkig voelt. Bedenk steeds dat negatieve gevoelens het GEVOLG zijn van negatieve gedachten.

Voorbeelden

Veel mensen worden geremd door een laag zelfbeeld. Ze schamen zich, voelen zich onwaardig en zijn bang dat anderen negatief over hen denken omdat ze:

Een laag zelfbeeld kan ook ontstaan door je omstandigheden of door wat je in het verleden hebt meegemaakt, zoals:

Laten we eerst eens enkele oorzaken van een laag zelfbeeld nader bekijken.

1. Afwijzing

In veel gevallen ontstaat een negatief zelfbeeld tijdens de jeugd op grond van wat anderen over hen zeggen. Ouders moeten ervoor waken om geen negatieve waardeoordelen over hun kinderen uit te spreken. Ongewenste kinderen en kinderen die achtergesteld worden bij hun broertjes of zusjes, hebben vooral geleden onder hun afwijzing. Ook door pesterijen op school, op straat of thuis, kan er bij kinderen een grondig vertekend zelfbeeld ontstaan. Als ze steeds horen dat ze stom, lelijk, lastig of nog erger zijn, gaan ze op een gegeven moment geloven wat er over hen gezegd wordt en gaan ze zich er ook steeds meer naar gedragen. Van zulke minderwaardigheidsgevoelens vanuit hun jeugd kunnen ze hun leven lang last houden als er niets aan gedaan wordt.

2. Schaamte

Veel mensen schamen zich voor wie ze zijn. Dat komt dan altijd doordat ze niet voldoen aan de eisen die ze zichzelf stellen of die hun omgeving aan hen stelt. Veel mensen gaan gebukt onder schaamtegevoelens vanwege hun familie, hun lage opleidingsniveau, mislukkingen of misstappen uit het verleden.

Het zelfbeeld van kinderen op school wordt vooral door één factor bepaald: een jongen moet sportief en sterk zijn, een meisje moet aantrekkelijk zijn, en iedereen moet vooral bijdehand zijn. Val je in dat opzicht een beetje buiten de boot, dan kan er gemakkelijk een negatief zelfbeeld bij je ontstaan, hoeveel andere dingen er ook tegenover staan.

3. Mediacultuur

Onze cultuur werkt ook minderwaardigheidsgevoelens in de hand. Ik heb een aantal jaren in Papoea Nieuw Guinea gewoond, en ook daar kom je natuurlijk ook mooiere en minder mooie mannen en vrouwen tegen. Het viel me op dat het uiterlijk daar nauwelijks invloed leek te hebben op de manier waarop mensen over zichzelf dachten. Daardoor straalden bijvoorbeeld de minder mooie vrouwen in dat land dezelfde gezonde zelfbewustheid uit als degenen die een mooier uiterlijk hadden. Dat kwam weldadig over en het viel me zo op omdat onze westerse cultuur vergeven is van opgeklopte schoonheidsidealen.

Onze mediacultuur probeert ons er dagelijks talloze keren van te overtuigen dat een mooi uiterlijk het belangrijkste is om je gelukkig te voelen. In films zijn mooie mensen lief en aardig, en lelijke mensen zijn meestal de schurken en onsympathiekelingen. En al die beeldschone mensen in de films en in de reclamefolders? Dat is maar een kleine groep modellen, die het mooi zijn tot hun beroep hebben gemaakt. Ze werken vaak met grote hoeveelheden make-up en met computerprogramma's worden hun laatste onvolkomenheden nog eens bijgewerkt. Wat een schijnwereld! Moeten we ons daarmee vergelijken? En ... zouden al die mooie modellen echt de gelukkigste en aardigste mensen van de wereld zijn? Ik geloof er niets van. Want mensen die overdreven aandacht aan hun uiterlijk besteden zijn meestal erg verwaand en wie wil daar mee omgaan?

4. Prestatiegerichte maatschappij

Veel jongeren voelen zich erg onzeker wanneer ze hun opleiding of studie hebben afgemaakt en de maatschappij ingaan om werk te zoeken. Ze ervaren een enorme druk van onze prestatiegerichte maatschappij, die vaak alleen waardering heeft voor de allerbesten en de meesten behoren nu eenmaal niet tot die toplaag.

5. Valse schuldgevoelens

Bij anderen (vooral bij vrouwen) spelen valse schuldgevoelens een belangrijke rol. Zij voelen zich schuldig als ze niet aan de verwachtingen van anderen kunnen voldoen. Daarom vinden ze het moeilijk om 'nee' te zeggen als hen iets gevraagd wordt en zo kunnen ze lasten op hun schouders nemen waar ze onder dreigen te bezwijken. Ze komen dan in een neergaande spiraal terecht komen en een negatief zelfbeeld is dan het onvermijdelijke gevolg. Met die zelfgekozen schuldgedachten straffen ze zichzelf als het ware voor hun vermeende tekortkomingen en dat kan hen erg ongelukkig maken.

6. Zware prediking

Een negatief zelfbeeld komt ook relatief vaak voor bij kerkmensen die onderworpen zijn aan een prediking, waar sterk de nadruk ligt op de zondigheid van de mens en zijn onvermogen om aan Gods eisen te voldoen. Als hierbij de boodschap van Gods liefde en genade niet krachtig tegenover staat, slaat de balans door naar een sombere geloofsbeleving. Je krijgt dan het neerdrukkende gevoel dat je het nooit goed doet en dat God altijd afkeurend naar je kijkt.

Voor een positief, Bijbels godsbeeld zie hoofdstuk 'Gods karakter'.

Gevolgen van laag zelfbeeld

Bij een aantal mensen leidt een laag zelfbeeld tot verslavingen, waarvan seksverslaving en pornoverslaving misschien wel de gevaarlijkste zijn. Dat werkt dan weer zo vervuilend voor hun innerlijk, zodat ze het laatste beetje respect voor zichzelf ook nog kwijtraken en totaal vereenzamen. Zo krijgen ze nog meer minachting voor zichzelf en komen ze in een ernstige conditie terecht waar ze meestal niet zonder professionele hulp uit kunnen komen.

Vergelijking met anderen

Een laag zelfbeeld ontstaat vaak wanneer je jezelf steeds vergelijkt met anderen. Dat is niet alleen dom, maar ook erg schadelijk en het kan ernstige scheefgroei van je persoonlijkheid tot gevolg hebben. Laten we eens kijken naar een paar voorbeelden:

  1. Een psychologische studie die in 1995 in Engeland gehouden werd, wees uit dat zeven van de tien vrouwen zich vanwege hun uiterlijk depressief, schuldig en beschaamd voelden nadat ze drie minuten naar foto's van modellen in tijdschriften hadden gekeken.
  2. Veel jongeren hebben een negatief zelfbeeld, doordat ze op televisie voornamelijk mensen zien met de meest fantastische kwaliteiten, waar zij zelf nooit aan kunnen voldoen.
  3. Als je bijvoorbeeld een mooi meisje een compliment geeft over haar uiterlijk, terwijl er een minder mooi meisje naast staat, is dit gewoon heel dom en schadelijk. In de eerste plaats geef je het eerste meisje een compliment over iets waar ze niets voor gedaan heeft, waardoor ze verwaand en trots wordt op haar schoonheid. In de tweede plaats bezorg je het minder bedeelde meisje een gevoel van schaamte.

Vergelijking met anderen is erg onverstandig en het leidt tot niets goeds. Wie kan de waarde van iemands leven bepalen? Wie zich meer waard voelt dan een ander lijdt aan hoogmoed en wie zich minder waard voelt dan een ander krijgt minderwaardigheidsgevoelens. Dus ... gewoon niet vergelijken.

Ieder mens is evenveel waard als elk ander mens

Waarom zou je opkijken naar sommige mensen en neerkijken op andere mensen? Wie heeft respect voor mensen uit welgestelde kringen die niets presteren en zich gedragen als luie flapdrollen? Wie durft neer te kijken op laag geschoolde arbeiders, die hun uiterste best doen om hun werk goed te doen?

Als je al een waardeoordeel zou moeten uitspreken dan zou je iemand moeten beoordelen naar wat hij heeft gepresteerd met wat hij heeft meegekregen. En dan ook nog eens rekening houden met iemands levensomstandigheden en sociale omgeving. Wie is daartoe in staat? Inderdaad, jij en ik niet. Alleen God kan dat beoordelen.

Geen waardeoordelen uitspreken over mensen dus, ook niet over jezelf. Als mensen zijn we allemaal door God geschapen, we zijn allemaal op een unieke manier beelddragers van God en alles wat we hebben, hebben we van God gekregen. Alle mensen verdienen ons respect, wie ze ook zijn.