5.4.10. Sabbatsrust in acht nemen

Dit gebod heeft God aan zijn volk Israël gegeven om op de laatste dag van de week rust te nemen om te genieten van Gods zegeningen en het hart vol dankbaarheid en vertrouwen op Hem te richten. Dit gebod is een oproep voor nieuwtestamentische gelovigen om hun rust te vinden in de verbondenheid met Jezus. Ook de wekelijkse zondagsviering kan daar een belangrijke rol bij spelen.

Het vierde van de tien geboden

"Houd de sabbat in ere, het is een heilige dag. Zes dagen lang kunt u werken en al uw arbeid verrichten, maar de zevende dag is een rustdag, die gewijd is aan de HEER, uw God; dan mag u niet werken. Dat geldt voor u, voor uw zonen en dochters, voor uw slaven en slavinnen, voor uw vee, en ook voor vreemdelingen die bij u in de stad wonen. Want in zes dagen heeft de HEER de hemel en de aarde gemaakt, en de zee met alles wat er leeft, en op de zevende dag rustte hij. Daarom heeft de HEER de sabbat gezegend en heilig verklaard." (Exodus 20:8-11, NBV2004)

Geschenk van God

In het Oude Testament wordt in verband met de sabbatdag de nadruk gelegd op:

  1. het niet werken
  2. het ontvangen van een gezegende dag om van te genieten

Jezus vertelde dat het gebod om één dag per week te rusten was gegeven voor de mens om de nodige rust in zijn leven te hebben en 'op adem te komen'.

"... De sabbat is er voor de mens, en niet de mens voor de sabbat." (Marcus 2:27, NBV2004)

Tegelijk was het een testgebod voor de Israëlieten om te zien of zij er op vertrouwden dat God ondanks het onderbreken van menselijk inspanning in al het nodige zou voorzien. Aan het sabbatsgebod hangen ook de geboden over de overige sabbatten (Leviticus 25), maar de wekelijkse sabbatdag gold als het belangrijkste van de sabbatten.

"Verder gaf ik hun de sabbat als het teken waaraan te zien is dat ik, de HEER, van hen mijn heilig volk heb gemaakt." (Ezechiël 20:12, NBV2004)

Door het onderhouden van de sabbatdag onderscheidden de Israëlieten zich van de omliggende volken, die geen rustdag kenden. De Israëlieten hadden ondanks de wekelijkse rustdag minstens even goede oogsten, terwijl de omliggende volken zichzelf afbeulden door zeven dagen per week te werken.

Wetenschappelijk onderzoek bevestigt dat één rustdag per zeven dagen een heilzame uitwerking heeft op de mens, en ook dat de verhouding één rustdag per zeven dagen optimaal is. Dat verbaast me niets, want zo heeft de Schepper de mens immers ontworpen.

Gedenkdag

De sabbatdag heeft alles te maken met de rust van God op de zevende scheppingsdag. Gods rust houdt verband met volmaaktheid, met het uiteindelijke doel dat God met de mensheid heeft. Voor nieuwtestamentische gelovigen betekent dit: je uitstrekken naar de vervolmaking in je leven door het proces van geestelijk groei, die de Heilige Geest bewerkstelligt en de vervolmaking in het hiernamaals.

In Deuteronomium 5 lezen we nog een andere toepassing van de wekelijkse sabbatdag: dankbaarheid voor de vrijheid die het volk Israël had ontvangen doordat God het eenmaal verlost had van de slavernij in Egypte:

"Bedenk dat u zelf slaaf was in Egypte totdat de HEER, uw God, u met sterke hand en opgeheven arm bevrijdde. Daarom heeft hij u opgedragen de sabbat te houden." (Deuteronomium 5:15, NBV2004)

De sabbatdag was ook bedoeld om in het bijzonder na te denken over Gods zegeningen en om stil te staan bij de dingen van God. In de tijd van Jezus was het gebruikelijk dat op die dag ook leerbijeenkomsten werden gehouden in de synagogen.

"Hij (=Jezus) kwam ook in Nazaret, waar hij was opgegroeid, en volgens zijn gewoonte ging hij op sabbat naar de synagoge ..." (Lucas 4:16, NBV2004)

Ceremoniële rustdag of geestelijke rust

Alle tien geboden worden op de één of andere manier ook in het Nieuwe Testament genoemd en bevestigd als een geldige leefregel die even letterlijk moet worden opgevolgd als in het Oude Testament. De enige uitzondering is het vierde gebod over het onderhouden van de sabbat. Dat gebod wordt zelfs sterk gerelativeerd door de apostel Paulus in uitspraken die op alle sabbatten en godsdienstige feestdagen betrekking kunnen hebben:

"De een maakt onderscheid tussen de dagen, voor de ander zijn ze alle gelijk. Gun ieder zijn eigen overtuiging." (Romeinen 14:5, WV2012)

"Laat niemand u iets voorschrijven op het gebied van eten en drinken of het vieren van feestdagen, nieuwemaan en sabbat. Dit alles is slechts een schaduw van wat komt - de werkelijkheid is Christus." (Kolossenzen 2:17, NBV2004)

De reden daarvan ligt tamelijk voor de hand: het gebod valt onder de categorie 'ceremoniële geboden', die alleen van toepassing zijn onder het Oude Verbond. Hoe heilzaam het onderhouden van een wekelijkse rustdag ook is, het heeft niet hetzelfde gewicht als de andere van de tien geboden. Jezus zei ook niet dat in het koninkrijk van de hemel de sabbatdag dezelfde functie had als bij de Joden onder het Oude Verbond. Wel zei Jezus onder meer het volgende tegen Joodse leiders die erg wettisch met deze dag omgingen:

"... De sabbat is er voor de mens, en niet de mens voor de sabbat." (Marcus 2:27, NBV2004)

Voor nieuwtestamentische gelovigen spreekt het vierde gebod in de eerste plaats over een leefwijze, waarin we geen goddelijke zegen verwachten van eigen inspanningen maar van het werk van Jezus en van Gods voorzienigheid. Dat is een levenshouding van innerlijke rust in verbondenheid met Jezus. Die is van groot belang voor nieuwtestamentische gelovigen. Daarom noemde Paulus de sabbat als een schaduwbeeld van Jezus (zie het eerder geciteerde Bijbelvers Kolossenzen 2:17).

Het apart zetten van de zondag als rustdag om die innerlijke rust te beoefenen en als gelovigen samen te komen is een goede, praktische en zinvolle traditie binnen onze kerkelijke kringen, die een nieuwtestamentische variant is op de Joodse sabbatviering.

Zie meer hierover in onderwerp 'Van sabbat naar zondag' in hoofdstuk 'Gemeente'.