Als je ernaar verlangt om dicht bij Jezus te leven en zijn geboden na te leven, dan zorgt je geweten voor een heilzaam schuldbesef en een heilzaam schuldgevoel wanneer dat nodig is.
"Maar ook als ons geweten ons aanklaagt, is God toch groter dan ons geweten. Hij weet alles. Als ons geweten ons niet aanklaagt, vrienden, kunnen wij vol vertrouwen naar God opkijken." (1 Johannes 3:20-21, HB2008)
Luister naar de stem van je geweten. Luister naar de waarschuwingen die je geweten afgeeft wanneer je iets verkeerds wil zeggen of doen. Zeg dan niet of doe dan niet wat je van plan was. Luister naar de veroordeling van je geweten nadat je iets verkeerds gezegd of gedaan hebt en maak het in orde door je woorden terug te nemen of te herstellen wat je verkeerd hebt gedaan. Op die manier wordt je geweten een steeds krachtiger en nauwkeuriger instrument om te bewaren voor zondige daden. Besef vooral dat het de Heilige Geest is die vaak persoonlijk door je geweten spreekt.
Hoe dichter je bij God leeft, hoe nauwkeuriger je geweten werkt. Dat is wel eens lastig. Kleine zonden, waar je voorheen geen schuldgevoel van kreeg, knagen later wel aan je gemoedsrust en laten je niet met rust voordat je het één en ander in orde hebt gemaakt. Wees maar dankbaar als je geweten zo werkt!
Maar wanneer je de stem van je geweten negeert, wordt de waarschuwende stem van het geweten steeds zwakker. Op het laatst spreekt het geweten helemaal niet meer. Dat hebben we bijvoorbeeld kunnen zien bij de Nazi's in de tweede wereldoorlog. Zij konden uiteindelijk de gruwelijkste daden verrichten zonder dat hun geweten nog sprak. Niet voor niets spreekt men dan over gewetenloze mensen.
Zie ook onderwerp 'Zonde en schuld' in dit hoofdstuk.
Soms kun je geplaagd worden door schuldgedachten en schuldgevoelens, die je niet goed kunt thuisbrengen. Echte schuldgevoelens hebben altijd te maken met aanwijsbare zonden, daden die ingaan tegen Gods wil. Als je zulke schuldgevoelens hebt, bedank de Heilige Geest er dan maar voor en ga ze direct aan God belijden. En wanneer je een ander iets verkeerds hebt aangedaan, maak het dan zo gauw mogelijk in orde met die persoon.
Als je schuldgevoelens niet zijn terug te voeren tot werkelijke zonden, zijn het valse schuldgevoelens. Die komen voort uit verkeerde manieren van denken en die zijn bijna altijd gebaseerd op leugens, zoals:
Als je geplaagd wordt door zulke valse schuldgevoelens, ga dan niet te diep in jezelf zitten wroeten. Wijs die schuldgevoelens af. Ze zijn nergens op gebaseerd, drukken je neer, dienen geen enkel positief doel en nemen Gods vrede van je weg. Elke ware gelovige kan zulke gedachten en gevoelens in Jezus' naam van zich afschudden en er afstand van nemen. Dan zullen zulke schuldgevoelens verdwijnen. Als je gedachten weer op het goede spoor komen, zul je ook vrede in je gevoel ervaren.
In deze tijd wordt veel minder over schuld nagedacht en gesproken dan voorheen. Dat heeft alles te maken met de normvervaging in ons land die in de afgelopen tientallen jaren heeft plaatsgevonden.
Je komt wel mensen tegen die een conflict met anderen hebben en dan tegen anderen zeggen dat het hen zoveel pijn doet. Zoiets komt goed over, want daarmee wordt die persoon ogenblikkelijk gezien als slachtoffer en zo iemand heeft hulp en begrip nodig. Maar ... vaak wordt die pijn niet veroorzaakt door wat hen is aangedaan, maar doordat ze de ander niet kunnen vergeven vanwege hun gekrenkte trots. Hun gekwetste ego doet pijn. Ze willen de ander niet vergeven en dat is een zonde, waardoor hun hart niet in de vrijheid staat. Wie de ander vergeeft is ook bevrijd van zijn 'pijn'.
De slechtste en domste manier van omgaan met schuldbesef en schuldgevoelens is: andere mensen de schuld geven, of excuses zoeken voor je verkeerde gedrag. Als je dat doet leg je je geweten langzaamaan het zwijgen op, maar dat is een schijnoplossing. Dat is net zo gevaarlijk en dom als een waarschuwingslampje uit het dashboard van je auto verwijderen als het gaat branden.
Toch kom je mensen tegen die niet met hun eigen schuldigheid kunnen omgaan, hun schuldigheid eenvoudigweg ontkennen en anderen de schuld geven. Voorbeelden:
Weggestopte schuld is als een kwaadaardig kankergezwel dat ongemerkt groeit en onverwacht tot een levensbedreigende situatie leidt. Elke zondeschuld moet via de weg van berouw en zondebelijdenis bij het kruis worden gebracht. Het is vernederend, maar het is de enige weg.
Ga je niet verschuilen achter allerlei excuses. Enkele bekende excuses voor zonden zijn:
God heeft je een vrije wil gegeven om zelf te bepalen wat je doet. Daarbij hoort dat je op een volwassen manier de verantwoordelijkheid neemt voor je daden.